Gánh nặng thuế phí đang 'đè' lên hợp tác xã

Nhận thấy vai trò của mô hình kinh tế tập thể với sự dẫn dắt của HTX trong phát triển kinh tế xã hội, Nhà nước đã triển khai những chính sách hỗ trợ HTX như: Chính sách hỗ trợ, ưu đãi đối với phát triển kinh tế tập thể trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, về khoa học/công nghệ và thị trường, về đất đai và đặc biệt là chính sách thuế.

Gồng mình gánh thuế

Tuy nhiên, HTX có đặc thù tổ chức hoạt động khác biệt với doanh nghiệp, nhưng các chính sách về thuế đối với quy định và hỗ trợ cho HTX vẫn còn rời rạc và lồng ghép theo chính sách thuế đối với doanh nghiệp. Cùng với đó công tác quản lý thuế hiện nay chủ yếu tập trung đối với khối doanh nghiệp và hộ kinh doanh cá thể, trong khi quản lý thuế đối với HTX chưa được quan tâm chú trọng đúng mức nên ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của HTX cũng như lợi ích của các thành viên.

HTX Nông nghiệp kinh doanh tổng hợp Hòa Quang Nam (huyện Phú Hòa, Phú Yên) ngoài thực hiện dịch vụ nông nghiệp cho thành viên, ban giám đốc còn mở rộng sang hoạt động thu gom rác thải. Theo quy định HTX là đơn vị phải đóng 2 loại thuế là thuế thu nhập doanh nghiệp 20% và thuế giá trị gia tăng 10%.

Cửa hàng kinh doanh vật tư nông nghiệp của HTX Hòa Quang Nam.

Tuy nhiên hiện nay, các dịch vụ của HTX chỉ hoạt động theo kiểu hỗ trợ thành viên, lấy công làm lãi, còn dịch vụ vệ sinh môi trường có doanh thu khoảng 150 triệu đồng/năm nhưng sau khi nộp thuế giá trị gia tăng khoảng 15 triệu đồng/năm và trừ các khoản chi phí thì dịch vụ này coi như âm.

“Theo ngành chức năng, việc thu thuế là phụ thuộc vào nguồn vốn góp của thành viên, tuy nhiên cần nhìn nhận thực tế dịch vụ của HTX chủ yếu mang tính công ích nên doanh thu khó có thể bảo đảm nếu phải tính cả tiền đóng thuế”, ông Phan Văn Thuận, Giám đốc HTX Hòa Quang Nam, cho biết.

Không đăng ký hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, HTX giao thông vận tải Rạch Giá (TP. Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang) từng kinh doanh tương đối hiệu quả khi có 4.000 đầu xe với khoảng 2.000 thành viên. Nhưng hiện nay, HTX phải gồng mình trước muôn vàn  khó khăn.

Cụ thể, dịch Covid-19 khiến lượng khách có lúc giảm đến 98% nên doanh thu của HTX từ năm 2020 đến nay cũng giảm trung bình khoảng 70%.

Khó khăn là vậy, nhưng thực tế đến nay HTX vẫn chưa nhận được sự hỗ trợ nào và vẫn phải thực hiện đóng đầy đủ các khoản thuế như thuế thu nhập cá nhân 15%, thuế kinh doanh vận tải 3%, thuế khoán và thuế phát sinh doanh số theo tháng, thuế thu nhập doanh nghiệp…

 Việc cùng một lúc phải trả nhiều loại thuế trong khi dịch bệnh triền miên khiến các thành viên HTX Rạch Giá cảm thấy mệt mỏi. “Đặc biệt, Nhà nước đã thực hiện ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp nhưng chỉ áp dụng cho riêng HTX nông nghiệp, còn HTX phi nông nghiệp lại chưa được áp dụng nên chưa tạo điều kiện cho HTX hoạt động”, ông Nguyễn Mạnh Cường, Giám đốc HTX chia sẻ.

Khuyến khích thành viên góp vốn

Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, hoạt động của HTX giúp đáp ứng yêu cầu sản xuất và tiêu thụ sản phẩm với số lượng lớn. Vì thế, theo quy định và tùy vào loại hình hoạt động, HTX phải chịu 4 sắc thuế gồm: Thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân và lệ phí môn bài nếu có phát sinh hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, cung cấp các dịch vụ hoặc có thu nhập thuộc đối tượng chịu thuế theo quy định.

Trong các loại thuế thì có 2 loại thuế quan trọng nhất đối với HTX là thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp, bởi 65% HTX trên cả nước hoạt động trong loại hình nông nghiệp.

Hiện, Nhà nước đã có chính sách hỗ trợ các HTX có thu nhập từ trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản hoặc thu nhập từ thực hiện dịch vụ kỹ thuật trực tiếp phục vụ nông nghiệp được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp. Còn chính sách ưu đãi thuế giá trị gia tăng cũng được áp dụng những chủ yếu đối với HTX ở lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Theo đó, thuế giá trị gia tăng đầu ra được tính bằng 0% nếu như HTX chứng minh được việc sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, hàng hoá cho nông dân và được khấu trừ thuế đầu vào.

Hoạt động vận tải đang "ế ẩm" vì dịch Covid-19 đi đôi với gánh nặng về các loại thuế phí khiến HTX giao thông vận tải Rạch Giá gặp không ít khó khăn.

Ngoài ra, tùy vào điều kiện và loại hình hoạt động, các HTX còn được ưu đãi về thuế xuất, nhập khẩu, thuế tài nguyên, thuế sử dụng đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp, lệ phí môn bài và lệ phí trước bạ…

Theo đánh giá của các chuyên gia, những cải cách về chính sách thuế cho HTX đã tạo động lực gia tăng dòng vốn đầu tư vào các HTX. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, chính sách thuế phí đối với HTX còn một số bất cập.

Trong buổi làm việc với Bộ trưởng Bộ Kế hoạch đầu tư gần đây, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Ngọc Bảo cho biết, HTX tuy có được ưu đãi về thuế nhưng so với doanh nghiệp chưa thực sự thấy được bản chất và mục tiêu hoạt động của HTX.

Tiêu biểu như thuế giá trị gia tăng làm tăng chi phí sản xuất, giảm khả năng cạnh tranh và không khuyến khích HTX hợp tác để thành lập các liên hiệp HTX có quy mô lớn hơn. Bên cạnh đó, thuế thu nhập doanh nghiệp chưa quy định tiêu chí, công thức tính thuế áp dụng cho HTX, chưa quy định ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp cho HTX phi nông nghiệp.

“Đặc biệt thuế thu nhập cá nhân đối với HTX nông nghiệp (thuế suất 5%) là chưa hợp lý, chưa khuyến khích thành viên góp vốn thành lập hay mở rộng quy mô HTX”, Chủ tịch Nguyễn Ngọc Bảo nhấn mạnh.

Nhìn nhận về vấn đề này, ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) cho biết, bên cạnh cơ chế chính sách thì việc HTX tiếp cận được nguồn ưu đãi về thuế còn gặp khó khăn vì thủ tục hành chính, hồ sơ phức tạp trong khi năng lực quản lý tài chính, kế toán không phải là điểm mạnh nhất của các HTX hiện nay, nhất là với các HTX nông nghiệp.

“Hiện nay, đa phần kế toán của các HTX, đặc biệt là HTX nông nghiệp chỉ có khoảng 50% là có trình độ chuyên môn, trong đó chỉ có khoảng 20% là có bằng trung cấp trở lên. Điều đó khiến bộ phận kế toán của các HTX không cập nhật kịp thời và nắm bắt được hết các chính sách thuế mới. Trong khi đó, nhiều địa phương chưa chú trọng triển khai cụ thể các chính sách thuế để hỗ trợ các HTX”, ông Lê Đức Thịnh cho biết.

 Trước những phân tích trên, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Ngọc Bảo đề nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ kế hoạch và Đầu tư và các bộ ngành liên quan sửa đổi, bổ sung những quy định liên quan đến chính sách thuế, nhằm tạo điều kiện để các HTX tiếp tục phát triển, qua đó tạo thuận lợi cho cơ quan quản lý Nhà nước trong công tác quản lý HTX.

Còn ông Lê Đức Thịnh cho rằng, cần thực hiện đánh giá về tình hình phát triển và hoạt động thực tiễn của HTX. Điều này sẽ đánh giá được những khó khăn, vướng mắc của HTX trong quá trình thực hiện các chính sách thuế để có những hỗ trợ, sửa đổi, bổ sung phù hợp, từ đó giúp HTX hoạt động đúng bản chất theo Luật HTX 2012 và giảm gánh nặng về thuế, nhất là trong thời kỳ dịch bệnh như hiện nay.